Oef wat is dat pittig. Je kindje wordt in de nacht vollédig over de rooie wakker. Soms zit je met je handen in het haar. Wat is het nou? Een nachtmerrie, nachtangst of misschien toch een good old driftbui? En belangrijker nog, wat kun je eraan doen?
Zowel pavor nocturnus als nachtmerries vallen in de categorie ontwaakstoornissen die bij ruim 18% van de kinderen wel eens optreedt. Meestal doet dit zich voor in de overgang van de ene naar de andere slaapfase. Sommige kindjes hebben hier wel 2 tot 3 keer per nacht last van en dat is behoorlijk pittig voor jou als ouder.
Hoe herken je pavor nocturnus (nachtangst)?
Pavor nocturnus of nachtangst komt voor bij 3.65% van de kinderen. Dat is dus helemaal niet zo vaak gelukkig. Wat je ziet als je kindje hier last van heeft is dat hij of zij wakker wordt met een harde schreeuw of gil. Vaak enorm overstuur en angstig, als je ernaar toegaat kun je je kindje nauwelijks bereiken. Contact is bijna niet mogelijk en het lukt niet je kindje te wekken. Daarom wordt het ook wel een nachtelijke paniekaanval genoemd. Meestal is het even plotseling weer over als het begon en slaapt je kindje verder. Hoewel je zelf vaak de schrik nog in de benen hebt, kan je kindje zich er de volgende dag niks meer van herinneren. Typisch is dus vooral dat je kindje niet wakker wordt, en áls je je kindje al kan wekken hij of zij behoorlijk gedesoriënteerd en in de war is.
Feiten over nachtangsten of pavor nocturnus
- Het komt vooral voor bij kinderen van 18 maanden tot 6 jaar.
- De ‘aanval’ vindt plaats in de eerste derde van de nacht (veelal vóór middernacht dus in de eerste drie uur van de slaap)
- Veel vaker is er sprake van de milde variant: verwardheidsarrousal. Hierbij wordt je kindje een of meerdere keren per nacht onrustig wakker, zonder de extreme angst.
- Vaak is er sprake van een erfelijke factor, dus vraag eens bij je eigen ouders na hoe dat bij jou zat.
Wat kun je doen aan nachtangst / pavor nocturnus?
De oorzaak is eigenlijk grotendeels onbekend. Onderzoek lijkt erop te wijzen dat het gaat om een puur fysiologische stoornis die te maken heeft met de hersenactiviteit (vooral in de tragegolfslaap) of overstimulering van het sympatische zenuwstelsel. Omdat de tragegolfslaap bij jonge kinderen langer duurt en intenser is komt dit vaker bij kinderen voor. Met breinrijping kan je kindje er dus gewoon overheen groeien. Zorgen hoef je je hierom niet te maken, maar het is wel heel vervelend natuurlijk.
Helaas kun je er weinig aan doen dus. Maar oververmoeidheid heeft een negatieve impact op de frequentie, dus zorg ervoor dat je kindje (overdag) voldoende slaapt. Kijk eens naar de timing en spreiding van de slaap en of het nodig is om je kindje een half uurtje eerder naar bed te brengen ’s avonds.
Tijdens een aanval zelf kun je het beste checken of je kindje zich niet kan bezeren. Verder kun je het laten gebeuren en je hoef je je kindje niet te proberen te wekken. Er zijn enkele gevallen bekend waarbij kinderen er als een pijl vandoor gingen om te ontsnappen aan die enge toestand.
Hoe herken je een nachtmerrie?
Nachtmerries ontstaan tijdens de REM-slaap waarin we vaak dromen en zijn dus eigenlijk ‘gewoon’ angstige dromen (vandaar ook wel de term angstdroom of droomangst). In tegenstelling tot de nachtangst waar we het hierboven over hadden, kun je je kind gemakkelijk wekken. De REM-slaap is namelijk vrij licht en de hersenen zijn actief. Je kindje kan zich ook herinneren dat het gebeurt is en je kunt hier dus de volgende ochtend nog over praten. Als je kindje wakker wordt is hij of zij niet verward, maar klaarwakker en reageert over het algemeen goed op troosten.
Zoals je zelf misschien ook wel kent van nachtmerries kan je flink geschrokken zijn en is het soms moeilijk om weer in te slapen. Dit zie je over het algemeen níet bij nachtangst. De kans dat je kind zich zal bezeren is dan wel weer veel kleiner.
Feitjes over nachtmerries:
- Een nachtmerrie doet zich juist later in de nacht voor. Tijdens het derde deel van de nacht hebben we namelijk de meeste REM-slaap.
- Het komt meer voor bij oudere kindjes vanaf 3 jaar. Dan ontstaat symbolisch denken, maar is het nog moeilijk om realiteit van fantasie te onderscheiden.
- Door het aftasten van grenzen en ontdekken van de wereld kunnen spanningen en angsten zich opbouwen die er dan in de nacht uitkomen.
Wat kun je doen aan nachtmerries?
- Is je kindje wat angstiger aangelegd, ga dan overdag aan de slag met die angsten. Soms is bespreken nog moeilijk, maar je kunt hier ook verhaaltjes over vertellen, een spelletje spelen of tekenen voor inzetten.
- Zorg voor veiligheid en regelmaat bij het bedritueel. Lekker in bad of een massage geven kan helpen om de moeilijkere ervaringen van de dag alvast een beetje te verzachten. Bij oudere kindjes kun je alle vervelende ervaringen helpen loslaten met een geleide meditatie of andere mindfulness oefeningen.
- Gebruik de fantasie! Droomt je kind over een monster? Kleed dat monster dan samen gek aan met clownsschoenen en een hoedje zodat ie niet meer eng is of ga samen in gesprek en kom erachter dat het monster eigenlijk niet boos is maar gewoon niet zo goed weet hoe hij vriendjes moet maken. Een plantenspuit met ‘monsterspray’ kan de van de slaapkamer een monstervrij fort maken.
Heeft jouw kindje nou ’s nachts ook last van wakker worden en wil je samen uitvogelen wat er nou precies aan de hand is en hoe je je kindje kunt helpen?
Mijn persoonlijke ervaring als kind met nachtangst
Tijdens het schrijven van dit blog besef ik dat mijn fascinatie met slaap misschien nog wel veel eerder is ontstaan dan ik me realiseer. Mijn moeder heeft zo lang ik me kan herinneren met enige regelmaat nachtmerries gehad (tenminste, dat dachten we). Ze werd dan met een ijselijke gil wakker of riep dingen als ‘Nee!! Laat me eruit!’ Vaak ging ik dan uit bed om even bij haar te checken, zo nu en dan stond ze dan al bij het raam om naar buiten te vluchten.
Iedereen lag echt stijf van schrik in bed na zo’n gil. Bij logeerpartijtjes waarschuwden we altijd vooraf dat dit wel eens gebeurde. Toch is een vriendje van mijn broertje ooit midden in de nacht naar huis gefietst omdat hij zo geschrokken was. En mijn moeder? Die zat altijd vrolijk aan het ontbijt met het idee dat ze een fantastische nacht had gehad en wist er niets meer van. Na járen zelfonderzoek (zou er dan toch ergens een verstopt trauma zitten), bleek het dus na een nachtje in het slaapcentrum dat het nachtangst / pavor nocturnus was. Met pilletjes kon ze het voorkomen doordat ze minder diep sliep, maar omdat ze er zelf totaal geen last van had neemt ze die nooit. En inmiddels, de 60 gepasseerd is ze er – eindelijk – overheen gegroeid.
Zelf heb ik zo nu en dan last van slaapverlammingen. Daarbij gaat het mis in de overgang van wakker naar slaap of van slaap naar wakker. De blokkade in de hersenstam die normaal is als je slaapt zorgt ervoor dat je even niet kunt bewegen terwijl je wel wakker bent. Vaak gaat dit ook gepaard met nachtmerrie-achtige taferelen. Voor mij is het net alsof mijn nachtmerrie zich mengt met de realiteit. Hoewel het natuurlijk best creepy is, vind ik het vooral heel interessant!
